Bez podstawy prawnej – sądy unieważniają uchwały o opłatach cmentarnych

Po szeregu orzeczeń Wojewódzkich Sądów Administracyjnych (WSA) wydanych w ostatnim czasie wskazujących na niezgodność z prawem praktyk pobierania dodatkowych opłat na cmentarzach komunalnych dotyczących zarówno opłat za przedłużenie prawa do grobu po 20 latach, jak i tzw. opłat za dochowanie zmarłego do istniejącego grobu czy wjazd na cmentarz, wielu mieszkańców pyta dlaczego mimo to w Sztumie nadal pobierane są tego typu opłaty.

Sprawdziliśmy i rzeczywiście ostatnia uchwała Rady Miasta przyjęta 05 marca 2025 r. w sprawie opłat za korzystanie z cmentarzy komunalnych na terenie Miasta i Gminy Sztum zawiera niedozwolone opłaty. 

Przełomowy wyrok WSA w  dnia 3 października 2024 r. (sygn. akt II SA/Ol 621/24) sąd stwierdził, że:

Zarządy nekropolii mogą pobierać jedynie opłaty za pochówek zwłok. Wszelkie inne opłaty pobierane przez zarządców cmentarzy, takie jak np. opłaty za wjazd na teren cmentarza czy opłaty eksploatacyjne, uznano za nielegalne.

• W uzasadnieniu wyroku – Sąd stwierdził, iż art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej, który został przywołany w uchwale Rady Miasta Olsztyna, jako jedna z podstaw jej wydania – zawiera, co prawda, ogólną normą, która pozwala na ustanowienie na jej podstawie opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej i za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, jednak – ustawa ta, ma zastosowanie tylko o tyle, o ile inna ustawa nie określi zakres opłat pobieranych na podstawie tychże odrębnych przepisów (por. wyrok NSA z dnia 20.09.2024 r. sygn. akt III OSK 242/23 oraz wyrok NSA z dnia 14.03.2024 r. sygn. akt III OSK 1704/22). Skoro zatem przepis art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 31.01.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych – zawiera wyłącznie upoważnienie do ustalenia opłaty za pochowanie zwłok – tym samym, określa on zakres opłat dopuszczalnych do ustalenia w ramach uchwały Rady Miasta. 

Wyroki sądów administracyjnych potwierdzają: nielegalne opłaty na cmentarzach

WSA w Krakowie, który w wyroku z dnia 2 lutego 2024 r. (sygn. akt III SA/Kr 1539/23) stwierdził nieważność uchwały Rady Miejskiej w Starym Sączu w zakresie przepisów dotyczących opłat za dochowanie zmarłego oraz przedłużenie prawa do grobu po 20 latach. 

Podobne  stanowisko zajął WSA w Warszawie w wyroku dotyczącym uchwały Rady Miejskiej w Radomiu uznał, że opłaty za przedłużenie prawa do grobu oraz opłaty za dochowanie zmarłego są bezprawne, ponieważ nie mają podstawy w obowiązujących przepisach prawa.

Opłaty po 20 latach – tylko za pochówek

Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, po upływie 20 lat od pochówku, ponowne użycie grobu do chowania nie może nastąpić, jeżeli jakakolwiek osoba zgłosi zastrzeżenie przeciw temu i uiści opłatę przewidzianą za pochowanie zwłok. Oznacza to, że jedyną legalną opłatą po upływie tego okresu jest opłata za pochówek, a nie dodatkowe opłaty eksploatacyjne czy za przedłużenie prawa do grobu.

Dochowanie do grobu – bez dodatkowych opłat

Praktyka pobierania opłat za dochowanie zmarłego do istniejącego grobu została również uznana za niezgodną z prawem. Sąd wskazał, że brak jest podstaw prawnych do ustalania przez organy gminy opłat innych niż te związane bezpośrednio z pochowaniem zwłok.

Wyrok NSA potwierdza stanowisko WSA

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z dnia 14 marca 2024 r. (sygn. akt III OSK 1704/22) podtrzymał stanowisko WSA, wskazując, że:

• Opłaty za miejsce, za okres 20 lat i za każde kolejne przedłużenie opłaty na 20 lat, można zakwalifikować jako opłaty za usługi administratora cmentarza, polegające na udostępnienie miejsca pod grób i te opłaty bezspornie związane są z pochowaniem zmarłych". Organ gminy może zatem ustalić tylko takie opłaty, które są związane z pochowaniem zwłok, a nie jakiekolwiek opłaty związane z prowadzeniem cmentarza, czy też za każde dochowanie do grobu już opłaconego na wskazany okres 20 lat. Przedmiotem uchwały w sprawie stawek opłat za usługi na terenie cmentarzy nie mogą być zatem opłaty za wjazd na cmentarz i korzystanie z cmentarza. Poza tym słusznie podnosi skarżący, że na mocy art. 7 ust. 3 ustawy o cmentarzach brak jest uprawnienia do ustalania dodatkowych opłat z tytułu upływu 20 lata w odniesieniu do grobu murowanego przeznaczonego do pomieszczenia zwłok więcej niż jednej osoby, a także do chowania urn. Pogląd identyczny przedstawiony został w wyroku NSA z dnia 17 września 2024 r. sygn. akt III OSK 357/24 (dostępny w CBOSA), który Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą skargę w całości podziela. Nie znajdują podstawy prawnej opłaty uchwalone w dziale III i IV załącznika do skarżonej uchwały w odniesieniu do grobu murowanego oraz urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spopielenia zwłok.

Mieszkańcy, którzy zostali obciążeni dodatkowymi opłatami na cmentarzach komunalnych, mają podstawy do domagania się ich zwrotu. Warto skonsultować się z prawnikiem i rozważyć złożenie skargi do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.

W świetle powyższych orzeczeń, samorządy powinny dostosować swoje uchwały dotyczące opłat cmentarnych do obowiązujących przepisów prawa, aby uniknąć dalszych sporów i potencjalnych roszczeń ze strony mieszkańców.

Czy zatem Gmina Sztum nie powinna dostosować przepisów do obowiązującego prawa potwierdzonego wyrokami WSA oraz NSA pytają mieszkańcy?